مقدمه:

با توسعه روابط تجاری خصوصاً تجارت بین الملل، این طرز تلقی امروزه باعث شده است که؛ شرکت های مدنی کمتر مورد توجه قرار بگیرند. این در حالی است که اکثر مشارکتهای مدنی در مبادلات اقتصادی جریان داشته و سعی در کاهش اختلافات اقتصادی از نوع مدنی آن برآمده است. تحقیق حاضر بعنوان تلاشی است در جهت کاستن اختلافات و یافتن وجوه اشتراک، شرکت های مدنی در حقوق ایران و مصر و نیز تبیین تکالیف و حقوق شرکاء اینگونه شرکتها در دو قانونگذاری مذکور می باشد. علاوه بر آن شرکت مدنی در کشور ایران و مصر دارای تاریخی به درازای تاریخ فقه اسلامی است و تقدم آن بر شرکت های گوناگون تجاری یکی از امور بدیهی حقوق موضوعه این دو کشور تلقی می شود، امروز در حقوق ایران در همه موارد اینگونه شرکت ها اتفاق نظر فقهی و حقوقی به چشم نمی خورد و اختلاف نظر در همه آثار فقها و حقوقدانان به روشنی مشهود است. اداره امور شرکت یکی از مهمترین مراحلی است که شرکای شرکت مدنی با دقت بسیار به رعایت نمودن حقوق خود از سوی دیگران توجه می کنند. چرا که اشاعه در مالکیت یک مال، که، شرکت مدنی بنابر تعریف ماده 571 ق. م از آن می کند ناشی از اشاعه چند مال است و در حقیقت به معنای اشتراک گذاشتن یک مال در مالکیت متعدد چند شخص است،و این مسئله باعث می شود که دارندگان حق مالکیت از نوع مشاع،در اداره امور شرکت مدنی، اراده خود را نیز کارساز بدانند و از این رو است که،احکام تصرفات مادی و حقوقی هر کدام از شرکاء در شرکت مدنی به گونه ای سنگین در کتب فقهی نگاشته شده است. شرکت مدنی دارای ویژگی مهمی است و آن اینکه با انعقاد عقد شرکت مدنی اموال مشاع دارای شخصیت حقوقی همانند اموال موقوفه یا آورده های شرکت های تجارتی نمی شوند. این مسئله را باید اینگونه شرح داد که زمانی که مالی به صورت شخصیت جداگانه مورد اداره قرار بگیرد و دارای دارایی جداگانه فرض شده باشد، حقوق و تکالیف هر کدام از دارندگان سهم الشرکه در اداره آن مال به گونه ی خاصی تنظیم شده است و کسی موظف به آن نیز می باشد. مالی که شخصیت جداگانه ندارد و به صورت مشاع مورد تملک دو یا چند نفر قرار بگیرد، بدیهی است که حقوق و تکالیف آنها در تصرفات مادی و حقوقی جهت اداره آن مال متفاوت خواهد بود. در حقوق برخی کشورها، خصوصاً حقوق مصر با تقنین مناسب، حداقل اجتهادات و اختلافات حقوق داخلی کاهش یافته و گاه نظریه های جدیدی در زمینه شرکت مدنی چهره قانونی پیدا کرده که پاسخگوی نیازهای جدید بوده و ضرورتاً در حقوق ما نیز باید مورد توجه قرار گیرد. تحقیق حاضر در جهت تبیین مسائل و اختلافات این چنین، تحت عنوان حقوق و تکالیف شرکاء شرکت مدنی در حقوق ایران و مصر نگاشته شده است که قاعدتاً مهمترین اهداف و موضوعاتی که در این تحقیق مورد توجه واقع شده، بررسی مفهوم شرکت مدنی و تأثیر آن بر حقوق و تکالیف شرکاء و شناسایی این حقوق در دوره اداره امور شرکت و نیز دوره انحلال آن است.

فصل اول

کلیات طرح

1-1 بیان مسئله

شرکت مدنی از جمله مهمترین تأسیسات حقوقی کشورهای مختلف بوده و دارای سابقه فقهی است که هم فقهای شیعه و هم فقهای اهل تسنن در خصوص حقوق و تکالیف شرکاء شرکت های مدنی بطور پراکنده مطالبی بیان داشته اند. شرکت مدنی هم در بین فقهاء و هم در بین حقوقدانان معاصر در زمینه شخصیت حقوقی آن و نیز بیشتر موضوعات آن شرکت اختلاف نظر وجود دارد.

از جمله مسئولیت های بحث برانگیز حقوق مدنی در زمینه شرکتهای مدنی، مسئولیت ناشی از امتزاج حقوق شرکاء در اموال مشاع بوده که یا ناشی از امتزاج قهری همانند ارث و یا ناشی از امتزاج اختیاری همانند اینکه،چند نفر دارایی خود را با اراده خود روی هم گذاشته تا بتوانند از طریق آن سودی حاصل شود. حال با توجه به مطالب بیان شده مهمترین موضوعی که در این مورد می توان به آن اشاره کرد این است که تأثیر این امتزاج بر حقوق و تکالیف شرکاء چه می تواند باشد؟ و شرکاء این شرکت در دوران اداره و انحلال شرکت چه تکالیفی نسبت به یکدیگر دارند؟ آیا قانون مدنی ایران با مقررات قانون مدنی مصر سیر یکنواختی را طی کرده است؟

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده................................................................................................................................... 1

مقدمه..................................................................................................................................... 2

فصل اول : کلیات طرح

1-1- بیان مسئله..................................................................................................................... 4

1-2- هدف های تحقیق......................................................................................................... 4

1-3- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن.................................................................... 4

1-4- سؤالات و فرضیه های تحقیق......................................................................................... 5

1-5- مدل تحقیق................................................................................................................... 5

1-6- تعاریف عملیاتی متغیرهای و واژه های کلیدی.................................................................. 6

1-7- روش تحقیق................................................................................................................. 6

1-8- محدودیت ها و مشکلات تحقیق.................................................................................... 6

1-9- تقسیم بندی مطالب تحقیق.............................................................................................. 7

فصل دوم: مفاهیم کلی اشاعه و شرکت مدنی

الف:درحقوق ايران.................................................................................................................. 9

2-1-مفهوم شرکت مدنی ........................................................................................................ 11

2-1-1-مفهوم لغوی شرکت..................................................................................................... 11

2-1-2- مفهوم اصطلاحی شرکت............................................................................................ 12

2-1-2-1- در فقه اسلامی....................................................................................................... 12

2-1-2-1- 1- شرکت املاک................................................................................................... 13

2-1-2-1- 2- شرکت عقود.................................................................................................... 14

2-1-2-2- در حقوق موضوعه ایران و مصر.............................................................................. 14

2-1-2-2-1- در حقوق موضوعه ایران..................................................................................... 14

2-1-2-2-2- در حقوق موضوعه مصر.................................................................................... 16

2-1-2-3- اثبات عقد شرکت و مفاهیم سه گانه شرکت عقدی .................................................. 17

2-1-2-3-1- مفاهیم سه گانه شرکت عقدی............................................................................. 18

2-1-2-3-2- شناسایی شرکت عقدی به عنوان عقدی مستقل..................................................... 18

2-1-2-3-3- شرکت عقدی به معنای شرکت حاصل از عقد.................................................... 21

2-1-2-3-4- شرکت عقدی به معنای اداره مال مشاع................................................................ 21

2-1-2-3-5- مفهوم شرکت عقدی در حقوق مصر................................................................... 22

2-1-3- ویژگی های شرکت مدنی در حقوق ایران .................................................................. 23

2-1-3-1- عقد.................................................................................................................... 23

2-1-3-2- معوض............................................................................................................... 23

2-1-3-3- مستمر.................................................................................................................. 23

2-1-3-4- رضایی............................................................................................................... 23

2-1-3-5- عهدی................................................................................................................. 24

2-1-3-6- لازم..................................................................................................................... 24

2-1-4- ویژگی های شرکت مدنی در حقوق مصر.................................................................... 26

2-2- مفهوم و ویژگی های حالت اشاعه در ایران و مصر.......................................................... 28

2-2-1- مفهوم کلی حالت اشاعه در حقوق موضوعه ایران و مصر............................................. 28

2-2-1-1- مفهوم اشاعه در حقوق مصر .................................................................................. 32

2-2-2- اسباب و عناصر تشکیل حالت اشاعه.......................................................................... 33

2-2-2-1- واقعۀ حقوقی...................................................................................................... 33

2-2-2-1- 1- ارث.............................................................................................................. 33

2-2-2-1- 2- امتزاج............................................................................................................. 34

2-2-2- 2- عمل حقوقی....................................................................................................... 35

2-2-2- 2- 1- عقد............................................................................................................... 35

2-2-2- 2- 2- عمل شرکاء.................................................................................................. 36

2-2-2-3- سبب پیدایش شرکت در حقوق مصر...................................................................... 36

2-3- شرایط عمومی و اختصاصی صحت عقد شرکت ............................................................. 37

2-3-1- شرایط عمومی صحت عقد شرکت مدنی در حقوق ایران.............................................. 38

2-3-1- 1- قصد................................................................................................................... 39

2-3-1- 2- رضا .................................................................................................................. 40

2-3-1- 3- اهلیت شرکاء....................................................................................................... 40

2-3-1- 4- موضوع شرکت.................................................................................................... 41

2-3-1- 5- مشروعیت جهت شرکت ..................................................................................... 41

2-3-2- شرایط اختصاصی صحت عقد شرکت مدنی در حقوق ایران........................................ 42

2-3-2- 1- آورده های شرکاء................................................................................................ 42

2-3-2- 2-آورده های نقدی................................................................................................... 42

2-3-2- 3- آورده های غیر نقدی.......................................................................................... 43

2-3-2- 4- سود و زیان شرکت.............................................................................................. 44

2-3-3- شرایط عمومی صحت عقد شرکت در حقوق مصر....................................................... 46

2-3-3-1- قصد.................................................................................................................... 46

2-3-3-2- اهلیت شرکا.......................................................................................................... 47

2-3-3-3- موضوع شرکت..................................................................................................... 47

2-3-4- شرایط اختصاصی صحت عقد شرکت در حقوق مصر................................................. 48

2-3-4-1- رسیدن به سود ..................................................................................................... 48

2-3-4-2- آورده نقدی.......................................................................................................... 48

2-3-4-3- آورده غیرنقدی..................................................................................................... 49

2-3-4-4- عمل یا حرفه ....................................................................................................... 49

فصل سوّم - شخصیت حقوقی و تنوع پذیری شرکت مدنیدر حقوق ایران و مصر

3-1- شخصیت حقوقی شرکت مدنی در ایران و مصر............................................................... 52

3-1-1- بررسی وجود شخصیت حقوقی شرکت مدنی در ایران................................................. 52

3-1-1-1- مخالفان اعطای شخصیت حقوقی شرکت مدنی........................................................ 52

3-1-2- طرفداران اعطای شخصیت حقوقی به شرکت مدنی...................................................... 55

3-1-2-1- دیدگاه اوّل........................................................................................................... 55

3-1-2-2- دیدگاه دوم ......................................................................................................... 57

3-1-3- شخصیت حقوقی شرکت مدنی در حقوق مصر ........................................................... 61

3-2- تنوع پذیری شرکت مدنی در ایران و مصر....................................................................... 61

3-2-1- تقسیمات فقهی شرکت مدنی.................................................................................... 62

3-2-2- تقسیمات حقوقی شرکت مدنی ................................................................................. 65

3-2-2-1- شرکت غیر عقدی................................................................................................. 65

3-2-2-2- شرکت عقدی ...................................................................................................... 65

3-2-3- تنوع پذیری براساس آورده شرکت............................................................................. 66

3-2-3-1- شرکت در اموال.................................................................................................... 67

3-2-3-2- شرکت در اعمال................................................................................................... 67

3-2-3-3- شرکت وجوه یا اعتبارات....................................................................................... 68

3-2-3-4- شرکت مفاوضه .................................................................................................... 69

3-2-4- تنوع پذیری شرکت مدنی در حقوق مصر.................................................................... 70

فصل چهارم: حقوق و تکالیف شرکاء در اداره و انحلال شرکت مدنی

4-1- -حقوق و تکالیف شرکاء در ادارۀ امور شرکت مدنی در ایران :......................................... 75

4-1-1- اداره شرکت مدنی..................................................................................................... 75

4-1-2- شناسایی مرحله اداره شرکت مدنی.............................................................................. 76

4-1-3- حقوق شرکاء در اداره شرکت مدنی............................................................................ 77

4-1-3-1- حق بهره مندی از منافع......................................................................................... 77

4-1-3-2- حق نظارت و کسب اطلاعات................................................................................ 79

4-1-3-3- تملیک مال المشارکه............................................................................................ 79

4-1-3-4- اختیارات مدیران شرکت........................................................................................ 80

4-1-3-5- تکالیف شرکاء شرکت مدنی در حقوق ایران.......................................................... 81

4-1-4- حقوق شرکاء در اداره امور شرکت در حقوق مصر ...................................................... 83

4-1-4-1- تکالیف شرکاء شرکت مدنی در حقوق مصر ........................................................... 85

4-1-5- وضعیت اداره امور شرکت و تقسیم سود و زیان ها...................................................... 87

4-1-6- تقسیم اموال شرکت در حقوق مصر ........................................................................... 89

4-1-7- انواع تقسیم در حقوق مصر ....................................................................................... 91

4-1-7-1- تقسیم سود و زیان، تابعیت از تناسب سرمایه ها....................................................... 92

4-1-7-2- تقسیم سود وزیان در حقوق مصر .......................................................................... 92

4-1-7-3 بررسی قرارداد خصوصی در تقسیم سود و زیان اضافی از نظر فقهی........................ 93

4-1-7-4- اثر شرط عدم ورود خسارت و ضرر به برخی از شرکاء........................................... 94

4-1-8- وضعیت تصرفات مادی و حقوقی شرکاء در مال مشاع در ایران .................................. 96

4-1-8-1- تصرفات حقوقی شرکاء......................................................................................... 97

4-1-8-2- تصرفات مادی شرکاء............................................................................................ 98

4-1-8-2-1- تصرفات مادی شرکاء در حقوق ایران................................................................. 98

4-1-8-2-1-1- تصرف مادی بدون اذن شرکاء دیگر............................................................... 98

4-1-8-2-1-2- تصرف مادی با اذن شرکاء دیگر................................................................... 100

4-1-8-3- وضعیت تصرفات مادی و حقوقی در حقوق مصر ................................................ 101

4-1-8-3-1- تصرفات مادی شرکاء در حقوق مصر............................................................... 102

4-1-8-3-2- حق شریک نسبت به سهم خود........................................................................ 102

4-1-8-3-3-حق شریک نسبت به سهم سایر شرکاء............................................................... 103

4-1-8-3-4- وضعیت حقوقی وثیقه مال مشاع....................................................................... 104

4-1-8-3-5- تقاضای تقسیم، قبل از فک رهن....................................................................... 105

4-1-8-3-6- تقسیم ملک و بازداشت سهم احدی از وراث..................................................... 109

4-2- حقوق و تکالیف شرکاء در تقسیم اموال مشترک ( انحلال).............................................. 113

4-2-1- جهات کلی تقسیم و انحلال شرکت.......................................................................... 113

4-2-1-1- تصفیه شرکت و بررسی تعاریف، مفاهیم و قلمرو تقسیم ...................................... 114

4-2-1-1-1- تعریف تقسیم................................................................................................. 116

4-2-1-1-2- ماهیت تقسیم.................................................................................................. 117

4-2-1-1-3- قلمرو تقسیم و شرایط صحت آن..................................................................... 118

4-2-1-1-3-1- شریک بودن............................................................................................... 118

4-2-1-1-3-2- مالکیت مشاعی........................................................................................... 118

4-2-1-1-3-3- قابلیت تفکیک مادی.................................................................................... 119

4-2-1-1-3-4- حفظ مالیت سهام........................................................................................ 119

4-2-1-1-3-5- عدم ورود ضرر.......................................................................................... 120

4-2-1-1-3-6- طلق بودن مال مشاع.................................................................................... 120

4-2-1-2- بررسی موارد اشتباه در تقسیم و بطلان آن.............................................................. 121

4-2-1-2-1- اشتباه در شریک.............................................................................................. 121

4-2-1-2-2- اشتباه در موضوع............................................................................................. 122

4-2-1-2-3- اشتباه در حصه................................................................................................ 122

4-2-1-2-4- اشتباه در سلامت حصه.................................................................................... 122

4-2-2- چگونگی تقسیم اعیان، منافع، حقوق تبعی و مطالبات و سر قفلی و عوامل پایان مدت

شرکت................................................................................................................................ 126

4-2-2-1- تقسیم عین......................................................................................................... 126

4-2-2-1-2- تقسیم منافع (مهایات) .................................................................................... 127

4-2-2-1-3- تقسیم حقوق تبعی.......................................................................................... 129

4-2-2-1-4- تقسیم مطالبات و سرقفلی................................................................................ 130

4-2-2-1-5- وجود دین نسبت به مال مشاع......................................................................... 130

4-2-2-2- عوامل پایان مدت شرکت.................................................................................... 131

4-2-2-2-1- فسخ و اقاله عقد شرکت.................................................................................. 132

4-2-2-2-2- انحلال عقد شرکت.......................................................................................... 132

4-2-2-2-3- تلف مال الشرکه.............................................................................................. 132

4-2-2-2-4- غیر مقدور شدن هدف مشترک......................................................................... 133

4-2-2-2-5- انحلال اذن در اداره......................................................................................... 133

4-2-2-2-5-1- رجوع از اذن............................................................................................... 133

4-2-2-2-5-2- انحلال شرکت و انقضای مدت مأذونیت........................................................ 134

4-2-2-2-5-3- فوت و حجر یکی از شریکان....................................................................... 134

نتیجه گیری.......................................................................................................................... 138

منابع 142